गट १--श्लोक क्र.४
पृथिव्यां त्रीणि रत्नानि
जलमन्नं सुभाषितम्।
मूढै: पाषाणखण्डेषु
रत्नसंज्ञा विधीयते।।४।।
✓ पदच्छेद--
पृथिव्यां, त्रीणि, रत्नानि, जलम्, अन्नम्, सुभाषितम्, मूढै:, पाषाणखण्डेषु, रत्नसंज्ञा, विधीयते।
पृथिव्यां, त्रीणि, रत्नानि, जलम्, अन्नम्, सुभाषितम्, मूढै:, पाषाणखण्डेषु, रत्नसंज्ञा, विधीयते।
✓ शब्दार्थ--
१) पृथिव्याम् > पृथिवी (स्त्री)--
= पृथ्वीवर
= पृथ्वीपर
= On the earth
१) पृथिव्याम् > पृथिवी (स्त्री)--
= पृथ्वीवर
= पृथ्वीपर
= On the earth
२) त्रीणि > त्रि (संख्यावि, नपुं)
=तीन
=तीन
= Three
३) रत्नानि > रत्न (नपुं)
= रत्न
=रत्न
= Gems
४) जलम् > जल (नपुं)
= पाणी
=जल (पानी )
= Water
५) अन्नम् > अन्न (नपुं)
= अन्न
= अन्न
= Food
६) सुभाषितम् > सुभाषित (नपुं)
= सुभाषित
=सुभाषित (अच्छे वचन )
= Good utterance
७) मूढै: > मूढ (पुं)
= अज्ञानी लोकांकडून
=मूर्खोंद्वारा
= By the dimwitted
८) पाषाणखण्डेषु > पाषाणखण्ड (नपुं)
= दगडाच्या तुकड्यांना
=पत्थर के टुकड़ों को
= To the pieces stones
९) रत्नसंज्ञा (स्त्री)
= रत्न असे नाव
=रत्न की संज्ञा
= The name 'gem'
१०) विधीयते > वि+ धा (कर्मणि लट्)
= दिले जाते.
=दी जाती है ।
= Is given
✓ प्रश्न--
१) रत्नानि कुत्र वर्तन्ते?
२) त्रीणि रत्नानि कानि?
३) रत्नसंज्ञा कै: विधीयते?
४) रत्नसंज्ञा केषु विधीयते?
✓ अन्वय--
पृथिव्यां जलम् अन्नं सुभाषितम् (इति एतानि) त्रीणि रत्नानि (सन्ति) ।(तथापि) मूढै: पाषाणखण्डेषु रत्नसंज्ञा विधीयते।
✓ समश्लोकी--
पृथ्वीवरी रत्ने तीन, जल अन्न सुभाषित |
दगडाला परी मूर्ख म्हणती, रत्न रत्न रत्न ||
✓ अर्थ--
१) मराठी अर्थ--
पाणी, अन्न व सुभाषित ही पृथ्वीवर तीनच रत्ने आहेत. मूर्ख लोक दगडाच्या तुकड्यांना रत्न असे म्हणतात.
२) संस्कृतार्थ:--
जलम्, अन्नम् तथा सुभाषितम् एतानि वस्तुत: रत्नानि सन्ति । परं मूर्खा: जना: पाषाणखण्डेभ्य: रत्नसंज्ञां यच्छान्ति ।
३) हिंदी अर्थ--
पृथ्वी पर तीन रत्न है जल, अन्न और सुभाषित (अच्छे वचन )। मूर्खों के द्वारा पत्थर के टुकड़ों को रत्न की संज्ञा दी जाती है।
४) English Meaning--
There are three reals gems on earth viz. water, food and good utterances. Only the dim-witted give the name 'gem' to the pieces of stones.